بررسی حقوقی فرزند خواندگی در قوانین موضوعه ایران

یکی از مهمترین نیازهای هر خانواده، ضرورت وجود فرزندی است که گرمابخش کانون آن خانواده گردد؛ در این بین حتی برخی از خانواده ها که از دارا شدن این نعمت الهی محروم می باشند به دنبال راه چاره ای هستند، برای رفع این خلاء از خانواده خود، اینجاست که نهاد فرزندخواندگی به عنوان راهگشا رخ می نماید. فرزند خواندگی نهادی فقهی-حقوقی است که طبق آن رابطه خاصی میان فرزند خوانده، پدر خوانده و مادر خوانده به وجود می آید. فرزند خواندگی آن است که کسی، دیگری را که فرزند نسبی وی نمی باشد، به فرزندی بپذیرد. فرزند خواندگی امری است که به صورت قراردادی و به حکم قانون و با رعایت مصلحت طرفین و بنا به تشخیص و صلاحدید دادگاه صالح و پس از بررسی شرایط متقاضیان پذیرش از سوی سازمان بهزیستی صورت می پذیرد. پس از این مقدمات است که رابطه طفل با خویشان خونی اش قطع و به دامان والدین جدید که همان پدر خوانده و مادرخوانده یا مادرخوانده به تنهایی می باشند، می پیوندند. البته این انقطاع تنها در باب تربیت و نگهداری است که صورت می گیرد، اما بقیه آثار قرابت خونی با رعایت احکام قانونی مرتبط، باقی می ماند. در بحث محرمیت هر خانواده ای می تواند از احکام مرجع تقلید خود تبعیت کند و در این میان محدودیتی وجود ندارد.

بر مبنا ماده 5 قانون حمایت از کودکان بی سرپرست و بد سرپرست مصوب 1392، اشخاص ذیل میتوانند سرپرستی کودکان و نوجوانان مشمول این قانون را از سازمان درخواست کنند:

الف- زوجینی که پنج سال از ازدواجشان گذشته است و از این ازدواج صاحب فرزند نشده اند، به شرط اینکه حداقل یکی از آنها بالای سی سال سن داشته باشد.

ب- زوجین دارای فرزند به شرط اینکه حداقل یکی از آن ها بالای سی سال سن داشته باشد .

ج- دختران و زنان بدون شوهر، درصورتی که حداقل سی سال سن داشته باشند، فقط حق قیم شدن دختران را خواهند داشت.

بدیهی است در صورتی که پزشکی قانونی تشخیص دهد که امکان فرزندآوری برای زوجین وجود نداشته است، شرط پنج سال اعمال نمی شود. زوجین باید به صورت همزمان برای فرزند خواندگی اقدام کنند و برای گرفتن سرپرستی، هر دو باید رضایت کامل داشته باشند.

همچنین بر مبنا ماده ۱۴ قانون حمایت از کودکان بی سرپرست و بدسرپرست مصوب 1392، دادگاه در صورتی حکم سرپرستی صادر می نماید که درخواست کننده سرپرستی، قسمتی از اموال یا حقوق خویش را به کودک یا نوجوان تحت سرپرستی تملیک نماید. تشخیص نوع و مقدار مال یا حقوق گفته شده با دادگاه است. در مواردی که دادگاه تشخیص دهد گرفتن تضمین عینی از درخواست کننده امکانپذیر یا به مصلحت نمی باشد و سرپرستی کودک یا نوجوان ضرورت و اهمیت داشته باشد، دستور گرفتن تعهد کتبی به تملیک قسمتی از اموال یا حقوق در آینده را صادر و بعد از قبول درخواست کننده و انجام دستور، حکم سرپرستی صادر می نماید. در این رابطه یک تبصره هم وجود دارد که در صورتی دادگاه تشخیص دهد اعطای سرپرستی بدون اجرای مفاد ماده 14 قانون مزبور به مصلحت کودک یا نوجوان می باشد، به صدور حکم سرپرستی اقدام نماید. زیراکه این کودکان و نوجوانان از ارث بهره مند نمی شوند. بنابراین قانونگذار در این ماده سعی نموده تا آینده کودک و نوجوان فرزندخوانده را در برابر بقیه افراد خانواده تضمین کند. همچنین، خانواده های دارای فرزند و همچنین زنان و دختران مجرد و بدون فرزند که واجد شرایط باشند هم می توانند جهت سرپرستی کودکان و نوجوانان اقدام نمایند، و در این راستا حق بیمه، مالکیت اموال و گرفتن مستمری سرپرست در صورت فوت یا از کار افتادگی وی برای فرزند تحت سرپرستی وجود دارد. همچنین حداکثر سن کودکان و نوجوانان برای سرپرستی از دوزاده سال به شانزده سال افزایش پیدا کرده است.

شرایط قانونی پذیرش فرزند خواندگی

 خانواده ها و افرادی که قصد عهده دار شدن سرپرستی کودک یا نوجوانی را دارند بایستی شرایط خاص اخذ فرزند خواندگی را دارا باشند. در واقع چه از نظر سلامت جسمی و روحی و چه از نظر تمکن مالی، می باید در وضعیت مطلوبی قرار داشته باشند. در ادامه شرایطی را که برای اخذ سرپرستی و فرزند خواندگی ضروری است بیان شده است:

1- زوجین دارای تابعیت ایرانی باشند و در صورتی که در خارج از ایران سکونت دارند، می توانند درخواست گرفتن سرپرستی خویش را از طریق سفارتخانه به سازمان بهزیستی ارسال نمایند .

2- اعتقاد داشتن به یکی از ادیانی که در قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران به رسمیت شناخته شده است .

3- عدم ابتلا به بیماری های واگیردار یا صعب العلاج.

4-دارا بودن توانایی کافی جهت تربیت و نگهداری از کودکان و نوجوانان.

5-نداشتن محکومت کیفری موثر.

6-داشتن تمکن مالی مناسب.

7- انجام دادن واجبات و ترک نمودن محرمات.

8-داشتن صلاحیت اخلاقی.

9- اعتیاد نداشتن به مواد مخدر، روان گردان و الکل.

10 -محجور نبودن.

11- یکی از زوجین باید حداقل سی سال سن داشته باشند.

مدارک مورد نیاز برای درخواست فرزند خواندگی

1-تصویر تمام صفحه های شناسنامه ایرانی درخواست کنندگان.

2-تصویر کارت ملی درخواست کنندگان.

3-تصویر کارت پایان خدمت یا کارت معافیت از خدمت(برای آقایان).

4-تصویر سند ازدواج زوجین درخواست کننده.

5-تصویر آخرین مدرک تحصیلی درخواست کنندگان.

6-تصویر سند مالکیت یا مبایعه نامه محل سکونت یا اجاره نامه.

7-اصل یا تصویر گواهی مرتبط به اشتغال به کار یا تعیین مقدار تقریبی درآمد درخواست کنندگان نظیر حکم کارگزینی، فیش حقوقی، پروانه کسب و...

8-تصویر مدارک بیمه پایه اجتماعی.

9-اصل گواهی پزشک متخصص زنان و زایمان مبتنی بر عدم امکان بچه دار شدن (جهت زوجین فاقد فرزندی که پنج سال از ازدواج آنها گذشته باشد و بخواهند از اولویت اول برخوردار شوند. البته متعاقباً درخواست کنندگان گفته شده در این خصوص باید از پزشکی قانونی هم گواهی دریافت نمایند) – ضمنا تصویر مدارک ذکر شده خوانا باشد و بعد از اعلام بهزیستی بایستی در یکی از دفاتر اسناد رسمی توسط درخواست کنندگان برابر اصل گردد.

بعد از ارسال مدارک ذکر شده توسط درخواست کنندگان فرزند خواندگی به اداره بهزیستی، مراحل ذیل میباید طی شود:

مصاحبه و بازدید مددکاری اولیه که در صورت تایید اولیه خانواده بایستی منتظر بمانند تا کودک و نوجوان واجد شرایط تحویل در استان پیدا شود. درخواست کنندگان بایستی پس از پیدا شدن کودک و نوجوانی که اجازه واگذاری را داشته باشد، به روانشناس مورد تایید سازمان بهزیستی مراجعه نمایند تا تاییدیه وی را اخذ نمایند. همچنین گواهی های عدم اعتیاد و عدم سوء پیشینه در این مرحله از درخواست کنندگان گرفته می شود. همچنین  دیدارهایی بین درخواست کنندگان فرزند خواندگی و کودک یا نوجوان برای ارزیابی پذیرش طرفین برگزار می شود. در برخی موارد اگر تعامل مناسبی بین آنان وجود نداشته باشد، حداکثر تا سه کودک یا نوجوان به درخواست کنندگان پیشنهاد می شود. در صورت قطعی شدن فرزند خواندگی برای مدت شش ماه، رای قاضی صادر و پس از تایید کارشناسان بهزیستی، این حکم قطعی می شود.